Stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego w procesie skróconym - czym jest to postępowanie?

Artykuł został przygotowany przez Mec. Michała Pełkę z Kancelarii Adwokatów Kościelnych Salomon.

W polskiej przestrzeni medialnej i internetowej coraz częściej dyskutowany jest temat możliwości uzyskania wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa sakramentalnego, wydanego przez sąd kościelny. W trakcie tego rodzaju rozważań – intensyfikujących się najczęściej, gdy dochodzi do uzyskania ww. wyroku przez osobę publiczną (ze świata show biznesu bądź polityki) – pojawia się wiele nieścisłości, niedopowiedzeń, bądź wprost nieprawdy, które osoby zainteresowane rozpoczęciem tego rodzaju postępowania przed trybunałami kościelnymi po prostu wprowadza w błąd.

Pierwszym, najpowszechniejszym nieporozumieniem jest uznawanie tzw. procesów kanonicznych za postępowania prowadzące do uzyskania „rozwodu kościelnego” bądź „kościelnego unieważnienia małżeństwa”. Celem procesów prowadzonych w sądach kościelnym w żadnym wypadku nie jest stwierdzenie zakończenia związku małżeńskiego, ale zbadanie, czy dane małżeństwo sakramentalne zostało ważnie zawarte i jest obowiązujące w świetle prawa kanonicznego.

Kolejnym nieporozumieniem związanym z prowadzeniem postępowań przed sądami kościelnymi jest uznawanie, iż wskutek zmiany przepisów przez papieża Franciszka, od 2015 roku możliwe jest przeprowadzenie krótszego, trwającego około 1,5 miesiąca procesu, po pozytywnym zakończeniu którego możliwe będzie ponowne zawarcie małżeństwa w Kościele. Jest to wyjątkowo nieprecyzyjne i pobieżne wyjaśnienie jednego z elementów reformy właściwych przepisów prawa kanonicznego, która została wprowadzona przez obecnego papieża na mocy Listu Apostolskiego Motu Proprio Mitis iudex Dominus Iesus z 2015 roku.

W ramach nowelizacji ustanowiona została procedura tzw. procesu skróconego, stanowiącego swoiste „odstępstwo od reguły”, czyli od postępowania zwykłego, złożonego z kilku etapów procesu przed sądem kościelnym, prowadzonego w oparciu o właściwe przepisy Kodeksu Prawa Kanonicznego.

Czym jest proces skrócony?

Proces skrócony – jak sama nazwa wskazuje – charakteryzuje się pewnym „uproszczeniem” poszczególnych etapów procesu, prowadzącym do usprawnienia całej procedury i w konsekwencji przeprowadzenia postępowania w terminie (nierzadko zdecydowanie) krótszym, niż proces zwykły. Zmiany te dotyczą nie tylko samej procedury, ale także konkretnych kwestii formalnych (dotyczących m. in. skrócenia terminów na dokonanie określonych czynności formalnych) oraz wymogów wobec uczestników postępowania.

Dla przykładu, właściwe przepisy prawa kanonicznego przewidują, iż w treści pozwu należy wskazać krótko oraz całościowo fakty, na których opiera się żądanie oraz dowody (m. in. właściwe dokumenty zwiększające wiarygodność twierdzeń stron), które mogłyby być natychmiast zebrane przez sędziego. Na etapie fazy dowodowej, powinno – w miarę możliwości – odbyć się jedno posiedzenie sądu, podczas którego sędzia instruktor powinien zgromadzić dowody — czyli m. in. dokonać przesłuchań stron i świadków. Po zgromadzeniu dowodów,  instruktor powinien  wyznaczyć termin piętnastu dni na przedstawienie uwag Obrońcy Węzła Małżeńskiego, czyli osoby, której zadaniem jest znalezienie argumentów za ważnością danego związku małżeńskiego oraz głosów obrończych stron, jeżeli takie zgłaszają.

Wyrok wydawany jest przez biskupa diecezjalnego (nie trzech sędziów – duchownych, jak ma to miejsce w procesie zwykłym), po otrzymaniu akt, ich przeanalizowaniu, a także konsultacji z sędzią instruktorem oraz asesorem sądowym. Warunkiem wydania wyroku przez ww. biskupa jest osiągnięcie moralnej pewności co do nieważności małżeństwa. Jeżeli takowej nie będzie, biskup diecezjalny ma prawo do przekazania sprawy do procesu zwykłego. Od wyroku przysługuje apelacja do metropolity lub do Roty Rzymskiej

Nie każdy może skorzystać z procesu skróconego

Wartym podkreślenia pozostaje, iż nie każdy proces kanoniczny odbywa się w oparciu o przepisy dotyczące postępowania skróconego. Decyzja o rozpoznaniu konkretnej sprawy w postępowaniu uproszczonym może zapaść pod warunkiem spełnienia określonych przesłanek procesowych, które obejmują: obowiązek wniesienia żądania rozpoznania danej sprawy w procesie skróconym albo przez obydwoje małżonków albo przez jednego z nich za zgodą drugiego oraz możliwość przytoczenia (i udowodnienia) przez strony takiego rodzaju okoliczności, które w sposób oczywisty potwierdzają nieważność danego małżeństwa sakramentalnego.

Czynniki, które mogą przesądzić o skierowaniu danej sprawy do rozpoznania w postępowaniu skróconym, obejmują, m. in. kwestię podstępnego ukrycia konkretnego faktu mające istotne znaczenie dla funkcjonowania w małżeństwie (bezpłodności, ciężkiej choroby czy posiadania potomstwa z innego związku); dokonania aborcji przez współmałżonkę dla uniknięcia zrodzenia potomstwa; pozostawania w innej relacji przez małżonka w momencie zawierania małżeństwa lub wkrótce po jego zawarciu; brakiem używania rozumu potwierdzonego właściwą dokumentacją medyczną (związanego m. in. z chorobami umysłowymi, czy pozostawanie pod wpływem środków odurzających w momencie zawierania małżeństwa).

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.