Prawa autorskie - czym są, kogo dotyczą i co grozi za ich naruszenie

Celem praw autorskich jest ochrona twórców przed nieuprawnionym rozpowszechnianiem i wykorzystywaniem ich utworów.  Zapewnia im również szereg uprawnień, takich jak prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu, prawo do nienaruszalności formy i treści utworu oraz jego uczciwego wykorzystania. Rozróżniamy prawa autorskie majątkowe i osobiste. Czym się różnią? Z jakimi konsekwencjami należy liczyć się w razie ich naruszenia? 

Prawa autorskie - czym są, kogo dotyczą i co grozi za ich naruszenie
  • Anna Pakaszewska-Cetera
  • /
  • 11 maja 2023

Czym jest prawo autorskie?

Prawo autorskie stanowi zespół przepisów prawnych, które mają na celu zapewnienie ochrony twórczości naukowej, literackiej i artystycznej, jak również wszystkich uprawnień przysługujących autorowi dzieła, umożliwiających mu kontrolę nad jego wykorzystaniem i osiąganiem z niego korzyści ekonomicznych.

Prawa autorskie powstają w sposób samoistny i nie ma konieczności rejestracji utworu, w celu jego ochrony.

Zasady prawa autorskiego reguluje w Polsce ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Co jest przedmiotem praw autorskich?

Zgodnie z przepisami prawa, zakresem ochrony praw autorskich objęty jest każdy wyraz działalności twórczej o indywidualnym charakterze, zarejestrowany w dowolnej formie, bez względu na jego wartość, przeznaczenie i sposób wyrażenia.

Jak stworzyć film do internetu bez łamania praw autorskich?Jak stworzyć film do internetu bez łamania praw autorskich?Michał Górecki

W związku z tym, pod ochroną znajdują się utwory wykazujące cechy osobistej twórczości (jak oryginalność, innowacyjność czy niezależność opracowania), zarejestrowane w dowolnej formie. Zgodnie z ustawą, będą to utwory:

  • wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
  • plastyczne,
  • fotograficzne,
  • lutnicze,
  • wzornictwa przemysłowego,
  • architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
  • muzyczne i słowno-muzyczne,
  • sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
  • audiowizualne (w tym filmowe)

Ważne jest, aby pamiętać, że utwór podlega ochronie prawa autorskiego od samego początku jego powstawania, czyli nawet w sytuacji, jeśli nie jest on jeszcze w pełni ukończony

Kogo obejmują prawa autorskie?

Prawo autorskie ma za zadanie chronić twórców. Zakłada się, że twórcą jest osoba, której nazwisko uwidocznione jest na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do wiadomości publicznej w każdy inny sposób. Jeżeli twórca nie ujawnił swojego autorstwa, wówczas pieczę nad prawami autorskimi do jego utworu sprawuje producent lub wydawca, a w razie ich braku, odpowiednia organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. 

Rodzaje praw autorskich

Twórcom przysługują dwa rodzaje praw autorskich — prawo majątkowe i osobiste. 

Prawo majątkowe stanowi wyłączne prawo autora do korzystania z dzieła lub jego rozporządzania. Osoba, która chce skorzystać z utworu, musi uzyskać zgodę autora lub jego prawnego następcy. Prawo to jest absolutne — autor może żądać przestrzegania jego praw od wszystkich i inni są zobowiązani do ich poszanowania.

Są jednak wyjątki od tej zasady, co oznacza, że w niektórych przypadkach zgoda autora na korzystanie z utworu nie jest wymagana. Dotyczy to głównie dozwolonego użytku, zgodnie z którym można bez zgody twórcy swobodnie korzystać z już upublicznionego dzieła na własny użytek osobisty. Istnieje również możliwość cytatów fragmentów utworów. W każdym przypadku jednak należy podać imię i nazwisko twórcy oraz źródło utworu, a dozwolony użytek nie może szkodzić interesom autora w żaden sposób.

Prawa majątkowe wygasają po 70 latach od momentu śmierci autora lub jeżeli twórca nie jest znany — od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu.

Prawa majątkowe są zbywalne i według ustawy mogą zostać przeniesione z autora na inne osoby na drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy. 

Własność intelektualna w firmie – jak ją chronić?Własność intelektualna w firmie – jak ją chronić?Mikołaj Frączak

Prawa osobiste służą do ochrony więzi między twórcą a jego utworem, nie mają określonego terminu i są niezbywalne. Wszelkie próby naruszenia tych praw lub działań zmierzających do ich pozbawienia bez zgody autora są nieskuteczne i nieważne. Głównym celem praw osobistych jest ochrona nieekonomicznych uprawnień związanych z dziełem, jak np. prawo do nienaruszalności treści i formy utworu, prawo do decyzji o pierwszym upublicznieniu utworu, prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. 

Naruszenie praw autorskich

Naruszeniem praw autorskich jest wykorzystywanie utworu poza zakresem dozwolonego użytku bez uzyskania wymaganej zgody. Złamiemy prawo upubliczniając utwór bez zgody autora, nawet jeżeli jesteśmy posiadaczami oryginalnej kopii dzieła, bowiem jest ona przeznaczona jedynie do prywatnego użytku. Naruszeniem będzie również niewskazanie lub pominięcie autora danego utworu. Według ustawy, za naruszenie praw autorskich grozi kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3. 

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.

Security Magazine

Czy ten artykuł był przydatny?

Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Zapisz się na newsletter, a raz na jakiś czas wyślemy Ci powiadomienie o najważniejszych tematach. Dla subskrybentów newslettera przygotowujemy specjalne wydarzenia np. webinaria. Nie pożałujesz!