Przesłanki orzeczenia rozwodu

Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. 

W związku z tym możemy mówić o pozytywnych przesłankach orzeczenia rozwodu, które warunkują jego orzeczenie przez sąd – trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, oraz przesłanki negatywne – sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, czy zagrożenie dobra małoletnich dzieci stron, które mogą spowodować, że sąd nie wyda wyroku orzekającego rozwód.

Jeżeli między małżonkami dochodzi do osłabienia czy wręcz zaniku więzi małżeńskich, to proces ten określany jest mianem rozkładu pożycia małżeńskiego. Istota procesu sprowadza się do zaburzeń w funkcjonowaniu któregokolwiek z elementów tego co składa się na pożycie małżeńskie. Uzasadnione jest więc kwalifikowanie jako rozkładu wszelkich sytuacji w stosunkach między małżonkami, gdy stopień natężenia więzi duchowej, fizycznej i gospodarczej jest zróżnicowany, ale co najmniej w jednym elemencie odbiega od wzorca. Może się oczywiście zdarzyć, że żadna z wyróżnionych właściwości nie wystąpi nawet w najmniejszym stopniu. Najczęściej jednak sąd musi ocenić stopień zaawansowania (charakter) rozkładu pożycia. W celu ustalenia pozytywnej przesłanki rozwodowej konieczne jest zbadanie stanu więzi łączących małżonków. Dla ustalenia charakteru rozkładu pożycia małżeńskiego konieczne jest niekiedy uwzględnienie zdarzeń spoza wąsko zdefiniowanych stosunków między małżonkami. W szczególności dotyczy to sytuacji, gdy rozkład jest następstwem niewłaściwych relacji zachodzących między jednym z małżonków a osobami trzecimi, zwłaszcza dziećmi lub innymi bliskimi współmałżonka. Lekceważący stosunek, rażące zaniedbania w wykonywaniu obowiązków, wrogość, przejawy agresji lub inne naganne zachowanie w osobistych kontaktach z osobą bliską współmałżonkowi mogą zarówno przyczynić się do rozkładu pożycia między małżonkami, jak i stanowić jego przejaw. 

Wskazać należy, iż ustalenie przyczyn rozkładu pożycia ma podstawowe znaczenie dla oceny, czy zachodzą przesłanki rozwiązania małżeństwa. Bez ich znajomości nie jest możliwe ustalenie charakteru rozkładu pożycia, ocena rozwodu w świetle zasad współżycia społecznego ani określenie małżonka winnego rozkładu pożycia. 

Z uwagi na szczególną rolę małżeńskiej więzi uczuciowej za słuszną uważa się tezę, że rozkład pożycia jest zupełny tylko wówczas, gdy wspólnota uczuciowa między małżonkami nie ma miejsca. Ten element pożycia małżeńskiego nie może wystąpić nawet w najmniejszym stopniu, by można było orzec o rozkładzie, że ma charakter zupełny. Jakiekolwiek wzajemnie manifestowane uczucie miłości, przejawy czułości i serdeczności świadczą o istnieniu więzi duchowej między małżonkami i uniemożliwiają rozwiązanie małżeństwa. 

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wypowiadany jest pogląd, podzielany także przez część doktryny prawniczej, że utrzymywanie stosunków fizycznych między małżonkami, jako przejaw funkcjonowania doniosłego wycinka pożycia małżeńskiego, uniemożliwia uznanie rozkładu za zupełny. Nie można jednak z góry ustalić zasady bez wyjątków, że każdy stosunek fizyczny między małżonkami wyłącza możliwość uznania rozkładu pożycia za zupełny. Należy zgodzić się raczej z tezą, że z reguły stosunek taki świadczy o istnieniu między małżonkami pewnej więzi i stąd stanowi przeszkodę do udzielenia rozwodu. Niemniej istnieją okoliczności, w jakich jednorazowe podjęcie pożycia fizycznego przez małżonków nie wywiera żadnych skutków i nie jest jednoznacznie przejawem istnienia więzi uczuciowej. Taka sytuacja zachodzi, gdy małżonek bezpodstawnie przeświadczony o możliwości nawiązania ponownie pożycia podejmuje próbę znalezienia właśnie w tej płaszczyźnie porozumienia, kontaktu ze współmałżonkiem, lecz pomimo seksualnego zbliżenia stan rozkładu pożycia nie uległ zmianie. W sytuacji więc, gdy w sferze duchowej małżonków nic nie łączy, a ponadto wspólnota gospodarcza również nie istnieje, to nikła więź fizyczna, przejawiająca się w odosobnionych, sporadycznych, po długich okresach czasu mających miejsce stosunkach fizycznych nie stoi na przeszkodzie ustaleniu, że rozkład pożycia jest zupełny. 

Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 maja 1955 roku o sygn. I CO 5/55 rozkład jest zupełny, gdy nie istnieje między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Gdy jednak przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostały pewne elementy więzi gospodarczej, rozkład pożycia może być mimo to uznany za zupełny, jeśli utrzymanie elementów więzi gospodarczej (np. wspólnego mieszkania) wywołane zostało szczególnymi okolicznościami. 

Pragnę wyjaśnić, iż rozkład pożycia określa się jako trwały, gdy opierając się na doświadczeniu życiowym możemy przyjąć, że nie nastąpi w przyszłości ponowne ukształtowanie się więzi małżeńskich. Trwałość rozkładu pożycia ustalana jest więc w drodze oceny prawdopodobieństwa powrotu małżonków do wspólnego pożycia. Podobnie jak ocena zupełności rozkładu, konieczne jest zbadanie stanu więzi fizycznej, wspólnoty gospodarczej, a przede wszystkim więzi duchowej. 

Zachęcamy do skorzystania z pomocy prawnej Kancelarii Radcy Prawnego Natalii Zielmachowicz, która specjalizuje się w sprawach dotyczących prawa rodzinnego i opiekuńczego.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.