Co oznacza stan wyjątkowy? Jakie prawa i obowiązki ma obywatel? Co państwo może nakazać, a czego nie może ograniczyć?

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje sytuacje, w której zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające wobec szczególnych zagrożeń. Konstytucja mówi o trzech stanach nadzwyczajnych: stanie wojennym, stanie wyjątkowym lub stanie klęski żywiołowej.

Co oznacza stan wyjątkowy? Jakie prawa i obowiązki ma obywatel? Co państwo może nakazać, a czeg
  • Rafał Stępniewski
  • /
  • 13 września 2021

Stan nadzwyczajny może być wprowadzony na podstawie rozporządzenia.

Kto wprowadza i ogłasza stan wyjątkowy?

W razie zagrożenia bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, prezydent na wniosek rządu może wprowadzić stan wyjątkowy. Może on być wprowadzony na części albo na całym terytorium państwa.

Czas na jaki wprowadza się stan wyjątkowy nie może być dłuższy niż 90 dni. Można go tylko raz przedłużyć o kolejne 60 dni, jeżeli zajdzie taka konieczność, przy czym musi na to wyrazić zgodę Sejm.

Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania. Sejm niezwłocznie musi je rozpatrzyć i może je przyjąć lub odrzucić.

CZYTAJ TEŻ Rząd ogłasza tarczę antykryzysową — kto otrzyma wsparcie?

Co może określać stan wyjątkowy?

W rozporządzeniu, które wprowadza stan wyjątkowy mogą być uregulowane:

  • zasady działania organów władzy publicznej,
  • zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela,
  • podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.

Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

W praktyce rozporządzenie może wprowadzić zakaz przemieszczania się, nakazać obywatelom pozostanie w domach, może regulować dostęp do usług i produktów określając ilości, jakie można jednorazowo zakupić. Może zakazać podnoszenia cen towarów, wprowadzając ochronę przed spekulacją.

CZYTAJ TEŻ Wsparcie dla kredytobiorców — banki zapowiadają odroczenie w spłacie rat

Jakich ograniczeń podczas stanu wyjątkowego nie można wprowadzić?

Rozporządzenie określające zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wyjątkowego nie może między innymi wpływać na:

  • godności człowieka,
  • prawo do ochrony życia — konstytucja zapewnia każdemu człowiekowi prawo do ochrony życia,
  • nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody,
  • nikt nie może być poddany nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu,
  • każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny,
  • prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, więc rozporządzenie nie może ingerować w te kwestie. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku.

CZYTAJ TEŻ Pogrzeb w czasach pandemii koronawirusa. Wytyczne władz kościelnych i państwowych

Czego prawnie nie można zrobić podczas stanu wyjątkowego?

W czasie stanu wyjątkowego:

  • nie można zmienić konstytucji,
  • nie można zmienić ordynacji wyborczych do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego,
  • nie można zmienić ustawy o wyborze prezydenta,
  • nie można zmienić ustawy o stanach nadzwyczajnych.

Co ważne, w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu:

  • nie może być skrócona kadencja Sejmu,
  • nie można przeprowadzić referendum ogólnokrajowego,
  • nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego,
  • nie mogą być przeprowadzane wybory prezydenckie.

Jeżeli kończy się kadencja, tak jak ma to miejsce w 2020 r., ulega ona odpowiedniemu przedłużeniu.

Czy obywatelowi przysługuje odszkodowanie w związku z wprowadzeniem stanu wyjątkowego?

Każdy, kto poniesie stratę majątkową na skutek wprowadzenia stanu wyjątkowego, może wystąpić z roszczeniem o odszkodowanie. Obejmuje ono wyrównanie straty majątkowej, bez utraconych korzyści, które potencjalnie można by osiągnąć, gdyby nie wprowadzanie stanu wyjątkowego.

Odszkodowanie przysługuje od państwa i aby je uzyskać należy złożyć pisemny wniosek do wojewody, odpowiednio argumentując i dokumentując swoje stanowisko.

CZYTAJ TEŻ Czy otrzymam zwrot kosztów za płatne zajęcia dziecka w związku pandemią koronawirusa?

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.

Security Magazine

Czy ten artykuł był przydatny?

Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Zapisz się na newsletter, a raz na jakiś czas wyślemy Ci powiadomienie o najważniejszych tematach. Dla subskrybentów newslettera przygotowujemy specjalne wydarzenia np. webinaria. Nie pożałujesz!