Ile razy w Polsce był wprowadzany stan wyjątkowy?

6 września 2021 po godzinie 19 Sejm wyraził zgodę na wprowadzenie stanu wyjątkowego na terenie powiatów sąsiadujących z Białorusią. Czy w historii naszego kraju dochodziło do podobnych zdarzeń, pomijając stany wojenne?

Ile razy w Polsce był wprowadzany stan wyjątkowy?
  • Monika Świetlińska
  • /
  • 10 września 2021

Co Konstytucja mówi o stanie wyjątkowym?

Art. 228. [Stany nadzwyczajne]

1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.

Art. 230. [Stan wyjątkowy]

1. W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa.

Co oznacza stan wyjątkowy? Jakie prawa i obowiązki ma obywatel? Co państwo może nakazać, a czego nie może ograniczyć?Co oznacza stan wyjątkowy? Jakie prawa i obowiązki ma obywatel? Co państwo może nakazać, a czego nie może ograniczyć?Rafał Stępniewski

2. Przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni.

Art. 233. [Ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego]

1. Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać wolności i praw określonych w art. 30 (godność człowieka), art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona życia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej), art. 45 (dostęp do sądu), art. 47 (dobra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko).

2. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku.

Stan wyjątkowy 2021. Jak głosowali posłowie?

W poniedziałkowym głosowaniu wzięło udział 435 posłów. Za uchyleniem stanu wyjątkowego było 168 posłów (by uchylić ten nadzwyczajny stan potrzebnych było 218 głosów). Za jego utrzymaniem opowiedziało się 247 posłów. 20 posłów wstrzymało się od głosu.

Stan wyjątkowy – jest projekt ustawy o rekompensatachStan wyjątkowy – jest projekt ustawy o rekompensatachMichał Górecki

Tym samym Sejm zdecydował o nieuchylaniu wprowadzonego przez Prezydenta Andrzeja Dudę stanu wyjątkowego na terenie 183 powiatów przy granicy z Białorusią. 

Obecny rząd wpisał się do historii Polski jako ten, który pierwszy raz od czasów PRL wprowadził stan nadzwyczajny. Ostatni, opisany w Konstytucji, choć niezgodnie z Konstytucją wprowadzony, miał miejsce w 1981 roku i był to stan wojenny.

Czy i kiedy wprowadzono w Polsce stan wyjątkowy? 

Najczęściej był on wprowadzany w czasach II Rzeczpospolitej (1918 – 1945). 

Pierwszy stan wyjątkowy wprowadzono w 1919 roku na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów (Dz.Pr.P.P. 1919 nr 2 poz. 82) na podstawie art. 1 dekretu Naczelnika Państwa z dnia 2 stycznia 1919 r. Obejmował on Warszawę i powiat warszawski. Był odpowiedzią władzy na zamach stanu — nieudany zresztą — przeprowadzony w nocy z 4 na 5 stycznia. Miał on obalić rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Na czele zamachowców stali Marian Januszajtis i książę Eustachy Sapieha.

Stan wyjątkowy: jaka pomoc dla przedsiębiorców od ZUS?Stan wyjątkowy: jaka pomoc dla przedsiębiorców od ZUS?Martyna Kowalska

Kolejny stan wyjątkowy wprowadzono zaledwie trzy lata później, w 1922 roku, po zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza. Podstawą prawną było Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 grudnia 1922 r. w przedmiocie zarządzenia stanu wyjątkowego na obszarze stoł. m. Warszawy (Dz.U. 1922 nr 110 poz. 1010) na podstawie art. 40 w zw. z art. 124 Konstytucji RP. Stan wyjątkowy na terenie Warszawy został wprowadzony w zastępstwie Prezydenta RP, przez marszałka sejmu Macieja Rataja oraz prezesa rady ministrów i ministra spraw wewnętrznych Władysława Sikorskiego.

Wprowadzenie następnego stanu, w 1926 roku, związane było ze zbrojnym zamachem stanu, przeprowadzonym przez Józefa Piłsudskiego. Rząd, który chciał bronić się przed przewrotem, wprowadził rozporządzenie o zawieszeniu praw obywatelskich, który siłą rzeczy wprowadzał stan wyjątkowy. Skutkiem zamachu było ustąpienie legalnego rządu i przejęcie przez piłsudczyków władzy w państwie.

Stan wyjątkowy obejmował wówczas Warszawę, województwo warszawskie i wileńskie, powiaty siedlecki oraz łukowski. Stan nadzwyczajny wprowadził prezes rady ministrów Wincenty Witos i minister spraw wewnętrznych Stefan Smólski. Na podstawie rozporządzenia zostały zawieszone prawa: wolność osobista, wolność prasy, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, prawa koalicji, gromadzenia się i zawiązywania stowarzyszeń.

 W 1926 roku wprowadzono drugi stan wyjątkowy na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 czerwca 1926 r. o zawieszeniu praw obywatelskich (Dz.U. 1926 nr 54 poz. 320) na podstawie art. 40 w zw. z art. 124 Konstytucji RP. Obowiązywał na terenie województw: poznańskiego i pomorskiego. Organem wprowadzającym był prezes rady ministrów Kazimierz Bartel i minister spraw wewnętrznych Kazimierz Młodzianowski. Po zamachu stanu piłsudczyków (obalenie rządu Witosa) to właśnie Bartel został premierem. A zachodnie województwa były raczej przeciwne Piłsudskiemu.

Stan wyjątkowy został wprowadzony, by uspokoić sytuację w tej części Polski.

Stan wyjątkowy przed wyborami. Czy to możliwe? Co oznacza?Stan wyjątkowy przed wyborami. Czy to możliwe? Co oznacza?Mikołaj Frączak

Kolejny stan nadzwyczajny to już ten związany z napadem Niemiec na Polskę w 1939 roku bez wypowiedzenia wojny. Stan wojenny wprowadzono na podstawie Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 1 września 1939 r. o stanie wojennym (Dz.U. z 1939 r. nr 86, poz. 544) na terytorium całej Polski. Obowiązywał aż do 17 grudnia 1945 roku. 

Stan nadzwyczajny — wojenny prowadził Wojciech Jaruzelski 36 lat później, 13 grudnia 1981 roku na terenie całej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — niezgodnie z Konstytucją PRL. Podstawy prawnej nie było choć powoływano się na Uchwałę Rady Państwa z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa (Dz.U. 1981 nr 29 poz. 155). Na stan wojenny zdecydowano się, ponieważ istniała realna groźba utraty władzy przez PZPR. Władza traciła kontrolę nad społeczeństwem. Zniesiono go 22 lipca 1983 roku. 

Stan wyjątkowy po 95 latach

Stan wyjątkowy nie był w Polsce wprowadzany od niemal wieku. Obecnie wprowadzony zaczął obowiązywać na podstawie Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 września 2021 r. w sprawie wprowadzenia stanu wyjątkowego na obszarze części województwa podlaskiego oraz części województwa lubelskiego (Dz.U. 2021 poz. 1612). Powodem jego wprowadzenia jest "szczególne zagrożenie bezpieczeństwa obywateli oraz porządku publicznego, związanym z sytuacją na granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Białorusi. 

To pierwszy stan wyjątkowy w historii III RP.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.

Security Magazine

Czy ten artykuł był przydatny?

Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Zapisz się na newsletter, a raz na jakiś czas wyślemy Ci powiadomienie o najważniejszych tematach. Dla subskrybentów newslettera przygotowujemy specjalne wydarzenia np. webinaria. Nie pożałujesz!