Przecież mamy prawo wiedzieć. Tajemnica działań na granicy z Białorusią

Z jednej strony oczekuje się od mediów niezwłocznego, nieodpłatnego podania do publicznej wiadomości rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wprowadzeniu stanu wyjątkowego i innych aktów prawnych dotyczących tego stanu informowania, z drugiej — wprowadzona zostaje cenzura, zakazuje się mediom informowania opinii publicznej o tym, co dzieje się na terenie objętym stanem nadzwyczajnym, a dostęp do informacji publicznej zostaje ograniczony. Co na to Rzecznik Praw Obywatelskich?

Przecież mamy prawo wiedzieć. Tajemnica działań na granicy z Białorusią
  • Monika Świetlińska
  • /
  • 13 września 2021

Polacy bez informacji, co dzieje się na granicy polsko-białoruskiej

6 września 2021 podczas pracy Sejmu nad rozporządzeniem Prezydenta Andrzeja Dudy w związku z wprowadzeniem stan wyjątkowego, m.in. Tomasz Siemoniak z klubu Koalicji Obywatelskiej pytał: — Odcinanie mediów jest odcinaniem opinii publicznej od rzetelnej informacji. Dlaczego boicie się mediów na granicy? Podobne pytania zadaje wielu ekspertów z dziedziny prawa, mediów, a także  inni politycy.

Podobne pytania do premiera Mateusza Morawieckiego skierował też Rzecznik Praw Obywatelskich, który ma wątpliwości wobec niemożności relacjonowania przez media sytuacji na granicy z Białorusią oraz ograniczenia prawa dostępu do informacji publicznej.

Rozporządzenie nie było konsultowane publicznie "z uwagi na pilność projektowanej regulacji". Zakłada jednak ograniczenie dostępu do informacji publicznej w taki sposób, że odmawia się udostępnienia w sposób określony w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2020 r. poz. 2176) informacji publicznej dotyczącej czynności prowadzonych na obszarze objętym stanem wyjątkowym w związku z ochroną granicy państwowej oraz zapobieganiem i przeciwdziałaniem nielegalnej migracji. 

Dlaczego działania na granicy z Białorusią są tajemnicą?

W rozporządzeniu wskazany jest zakaz przebywania w ustalonym czasie w oznaczonych miejscach, obiektach i obszarach. Analogicznie wprowadzono też zawieszenie praw do organizowania i przeprowadzania: zgromadzeń, imprez masowych oraz imprez artystycznych i rozrywkowych niebędących imprezami masowymi.

Co oznacza stan wyjątkowy? Jakie prawa i obowiązki ma obywatel? Co państwo może nakazać, a czego nie może ograniczyć?Co oznacza stan wyjątkowy? Jakie prawa i obowiązki ma obywatel? Co państwo może nakazać, a czego nie może ograniczyć?Rafał Stępniewski

Ponadto obok ograniczeń związanych z aktywnością i przemieszczaniem się osób, by stworzyć służbom państwowym i Siłom Zbrojnym Rzeczypospolitej Polskiej warunki do niezakłóconego realizowania ich zadań na granicy polsko-białoruskiej uwzględniono zakaz utrwalania za pomocą środków technicznych wyglądu lub innych cech miejsc, obiektów lub obszarów obejmujących infrastrukturę graniczną, w tym również w przypadku, gdy miejsca te, obiekty lub obszary stanowią tło dla wizerunku funkcjonariusza Straży Granicznej lub Policji oraz żołnierza Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 

Ograniczenia zmierzają głównie do ograniczenia obecności osób postronnych w rejonie działań operacyjnych. Przenikanie nadmiernej ilości informacji związanych z podejmowanymi działaniami operacyjnymi do przestrzeni publicznej – które w obecnej sytuacji należy traktować jako informacje o charakterze wrażliwym – może obniżyć skuteczność działań polskich służb, podejmowanych bądź planowanych celem odparcia ataków kierowanych w ramach "wojny hybrydowej" prowadzonej przez władze białoruskie. 

Ile razy w Polsce był wprowadzany stan wyjątkowy?Ile razy w Polsce był wprowadzany stan wyjątkowy?Monika Świetlińska

Ograniczenia te uzasadniane są też tym, że obecna skala kierowania do organów Straży Granicznej wniosków o udostępnienie informacji publicznej – związana z zainteresowaniem, jakie wywołuje sytuacja na granicy polsko-białoruskiej – prowadzi do nadmiernego obciążenia struktur Straży Granicznej zadaniami związanymi z realizacją dostępu do informacji publicznej. A formacja ta, zwłaszcza zlokalizowana na terenie objętym sytuacją kryzysową, powinna całkowicie koncentrować siły i środki na pracy operacyjnej. 

Mówcie, ale tyle ile wam powiemy?

Z jednej strony Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym Art. 6. stan wyjąt. mówi, że "Redaktorzy naczelni dzienników oraz nadawcy programów radiowych i telewizyjnych są obowiązani do niezwłocznego, nieodpłatnego podania do publicznej wiadomości rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wprowadzeniu stanu wyjątkowego i innych aktów prawnych dotyczących tego stanu, przekazanych im przez wojewodę właściwego ze względu na siedzibę redakcji lub nadawcy." Z drugiej — przewiduje cenzurę i kontrole, a nawet uniemożliwienie nadawania lub odbioru przekazów medialnych.

Stan wyjątkowy – jest projekt ustawy o rekompensatachStan wyjątkowy – jest projekt ustawy o rekompensatachMichał Górecki

Art. 20. Organy cenzury i kontroli – uprawnienia 

1. W czasie stanu wyjątkowego może być wprowadzona:

1) cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu obejmująca materiały prasowe w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. — Prawo prasowe (Dz. U. poz. 24, z późn. zm.), z zastrzeżeniem ust. 7;

4) emisja sygnałów uniemożliwiających nadawanie lub odbiór przekazów radiowych, telewizyjnych lub dokonywanych poprzez urządzenia i sieci telekomunikacyjne, których treść może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

2. Funkcję organów cenzury i kontroli pełnią właściwi wojewodowie (...)

3. Organy cenzury i kontroli są uprawnione do zatrzymywania w całości lub w części publikacji, (...) a także do przerywania rozmów telefonicznych i transmisji sygnałów przesyłanych w sieciach telekomunikacyjnych, jeżeli ich zawartość lub treść może zwiększyć zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.

4. Zatrzymane publikacje (...) doręcza się adresatom po zniesieniu stanu wyjątkowego, z zastrzeżeniem ust. 5.

6. Decyzje organów cenzury i kontroli są ostateczne i mogą być zaskarżone bezpośrednio do sądu administracyjnego. Przepisu art. 52 skarga po wyczerpaniu środków zaskarżenia ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie stosuje się.

7. Cenzura prewencyjna nie obejmuje należących do kościołów i innych związków wyznaniowych środków społecznego przekazu, stanowiących źródła informacji na temat religii i służących wypełnianiu funkcji religijnych.

Co na to RPO?

Rzecznik Praw Obywatelskich nie kwestionuje wprowadzenia stanu wyjątkowego, ma jednak wątpliwości w sprawie ograniczeń pracy dziennikarzy oraz dostępu do informacji publicznej. Zwraca uwagę, że rozwój wydarzeń na granicy polsko-białoruskiej jest problemem, który budzi powszechne zainteresowanie społeczne. 

Rząd chce opodatkować reklamy w mediach. Pieniądze pójdą na zdrowie i zabytkiRząd chce opodatkować reklamy w mediach. Pieniądze pójdą na zdrowie i zabytkiAnna Malinowska

- Rolą prasy i innych środków społecznego przekazu jest – w świetle art. 14, 54 i 61 Konstytucji RP oraz art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – informowanie obywateli o tego typu problemach. Stąd też – jakkolwiek nawet daleko idące ograniczenia wolności i praw są dopuszczalne w stanie wyjątkowym – to powstaje pytanie, czy ograniczenia w postaci wprowadzonej rozporządzeniem Rady Ministrów z 2 września 2021 r., zakładające w zasadzie całkowite wyłączenie jawności co do działań polskich służb oraz sytuacji na granicy polsko-białoruskiej, są rzeczywiście absolutnie niezbędne i adekwatne do zaistniałej sytuacji – to treść pisma, jakie Marcin Wiącek wystosował do premiera Mateusza Morawieckiego.

Rzecznik dostrzega racje, dla których dziennikarze nie powinni mieć swobodnego wstępu na obszar, na którym wprowadzono stan nadzwyczajny oraz nieograniczonego prawa do relacjonowania zdarzeń na granicy polsko-białoruskiej. Powstaje natomiast pytanie, z jakiego powodu prawodawca nie przewidział możliwości objęcia ich  "mechanizmem przepustkowym", umożliwiającym na przykład na podstawie decyzji właściwego komendanta placówki Straży Granicznej – udzielenie choćby ograniczonej i kontrolowanej przez odpowiednie służby państwowe możliwości wstępu na obszar objęty stanem wyjątkowym.

RPO zwrócił uwagę, że na Litwie, gdzie też wprowadzono stan nadzwyczajny, funkcjonuje system przepustek dla dziennikarzy, którzy chcą dostać się na teren objęty tym stanem. Pytał premiera w liście również o to, dlaczego nie rozważono środków łagodniejszych niż generalny i abstrakcyjny, bezwzględny zakaz udostępniania informacji. Rozporządzenie nie tyle ograniczyło, co wyłączyło prawo obywateli do informacji publicznej (art. 61 Konstytucji RP). 

Abonament RTV w 2020 roku. Wszystko co musisz wiedzieć o płaceniu za media publiczneAbonament RTV w 2020 roku. Wszystko co musisz wiedzieć o płaceniu za media publiczneMikołaj Frączak

Marcin Wiącek zaznaczył także, że takie wyłączenie dostępu do informacji publicznej dla profesjonalnych dziennikarzy zwiększa ryzyko niekontrolowanego rozprzestrzeniania się nieprawdziwych i niezweryfikowanych informacji lub spekulacji, zwłaszcza w mediach społecznościowych. - Paradoksalnie może to w efekcie prowadzić do dodatkowego zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego, a także do osłabienia zaufania obywateli do organów państwa, które zdecydowały o wprowadzeniu stanu wyjątkowego - cytujemy treść listu do premiera.

RPO chciałby wiedzieć, czy rząd rozważy wprowadzenie łagodniejszych środków ograniczających prawo dostępu do informacji publicznej, a jeśli nie – to z jakich przyczyn z tego zrezygnowano.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.

Security Magazine

Czy ten artykuł był przydatny?

Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Zapisz się na newsletter, a raz na jakiś czas wyślemy Ci powiadomienie o najważniejszych tematach. Dla subskrybentów newslettera przygotowujemy specjalne wydarzenia np. webinaria. Nie pożałujesz!