NIK sprawdził warunki pracy nauczycieli

Ilu nauczycieli pracuje w szkołach publicznych?

Przeglądając statystyki z ostatnich lat widać wyraźnie wahania liczby nauczycieli pracujących w szkołach publicznych, których organami prowadzącymi są samorządy. Wyłączając z tej grupy szkoły specjalne, policealne, czy oddziały przedszkolne w szkołach okazuje się, że w 2018 roku etat nauczyciela miało około 320 tys. osób. Rok później, głównie z powodu odejść na emeryturę liczba ta spadła do około 308 tys. Sytuacja poprawiła się jednak w 2020 roku, kiedy znów mieliśmy do czynienia z 321 tys. etatów.

Jak zauważa NIK, miało to związek ze zmianami w szkolnictwie oraz wystąpieniem tzw. podwójnych roczników i wydłużeniem nauki w podstawówkach. Co istotne w badanym przez NIK okresie, najliczniejszą grupą były osoby między 46. a 55. rokiem życia. Stanowili oni 38% zatrudnionych. 

Trudności z rekrutacją nauczycieli

Dyrektorzy szkół pytani przez NIK sygnalizują trudności z zatrudnieniem wykwalifikowanych nauczycieli. „Najtrudniej było pozyskać nauczycieli fizyki (33%) i matematyki (32%), nauczycieli chemii (24%), języka angielskiego (20%) i informatyki (18%)” - informuje NIK. Jak się okazuje jednym ze sposobów wyjścia z problematycznej sytuacji, było przydzielanie innym nauczycielom nadgodziny. 

Z danych zebranych przez System Informacji Oświatowej wynika, że w badanym przez NIK okresie, aż 73% nauczycieli pracowało w nadgodzinach. Więcej niż co dziesiąty uczył w więcej niż jednej szkole. „Najczęściej w kilku placówkach jednocześnie zatrudnieni byli nauczyciele edukacji dla bezpieczeństwa, fizyki, chemii, geografii, muzyki i techniki, najrzadziej — edukacji wczesnoszkolnej, języka polskiego, języka angielskiego i wychowania fizycznego” – wynika z danych zebranych przez Najwyższą Izbę Kontroli. 

Czy nauczyciele „pracują w zawodzie”?

W 20 skontrolowanych przez NIK szkołach niemal wszyscy nauczyciele (dokładnie poza jednym przypadkiem) mieli wykształcenie kierunkowe oraz odpowiednie przygotowanie pedagogiczne. W sprawdzonych przez kuratoria 86 szkołach stwierdzono pewne braki w tym obszarze u 19 osób. 

Jak podsumowuje NIK - „ostatecznie kontrola pokazała jednak, że poza jednym przypadkiem poziom zatrudnienia nauczycieli, z uwzględnieniem możliwości przydziału im nadgodzin, był w badanym okresie wystarczający do realizowania zadań statutowych szkół”. 

Jak nauczyciele wykorzystują swój czas pracy?

Często słychać opinie na temat „specyficznego” czasu pracy nauczycieli, który jak ocenia NIK „od lat budzi kontrowersje”. W przypadku nauczycieli zatrudnionych na 100% etatu z przewidzianych prawem 40 godzin w tygodniu mniej niż połowa (18 godzin) jest w pełni ewidencjonowana. W tym wypadku mówimy o tzw. pensum. Warto jednak pamiętać, że praca nauczyciela nie ogranicza się wyłącznie do czasu spędzanego w klasie. „Z badania kwestionariuszowego Izby wynika, że najwięcej czasu z pozostałych 22 godzin, zdecydowana większość nauczycieli przeznacza na przygotowanie do zajęć (82%), a także sprawdzanie prac uczniów (68%) i prowadzenie dokumentacji szkolnej (32%)” - informuje NIK. 

Kiedy nauczyciel pracuje w nadgodzinach?

Kwestie nadgodzin reguluje Karta Nauczyciela. Zgodnie z jej zapisami nadgodziny mogą być przydzielone jedynie w szczególnych okolicznościach, które wynikają wyłącznie z konieczności realizacji programu. Nie mogą one jednak przekraczać 9 godzin za zgodą pracownika oświaty. W czterech na 20 sprawdzonych szkół stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych progów. Dyrektorzy szkół często tłumaczą się w takich sytuacjach problemami ze znalezieniem nauczyciela konkretnego przedmiotu. 

Jak uważa NIK - „nadmierne obciążenie nauczycieli pracą może niekorzystnie wpływać na jakość procesu kształcenia, dlatego zdaniem NIK, współpraca ministra edukacji z innymi organami uprawnionymi do kontroli i nadzoru pracy nauczycieli jest konieczna”.