Co dokładnie oznacza, że prawo nie działa wstecz?

Prawo nie działa wstecz już od starożytności

Sentencja mówiąca o nieposiadaniu przez prawo mocy wstecznej swoje źródła ma w starożytnym Rzymie.

Warto zaznaczyć jednak, że choć prawnicy rzymscy stosowali omawianą zasadę w praktyce, to nigdy nie wyrazili jej w postaci znanej dziś maksymy.

Prawo pracy — prawa pracownika, obowiązki pracodawcy, co warto wiedzieć?Redakcja dziennikprawny.pl

Sformułowanie, którego po raz pierwszy w Polsce użył prawnik i senator II Rzeczypospolitej Stanisław Wróblewski w napisanym przez siebie, a wydanym w 1916 roku „Zarysie wykładu prawa rzymskiego”, szybko zyskało wśród rodzimej palestry dużą popularność.

Co ciekawe, nie jest ono powszechnie znane w innych krajach europejskich, gdzie do określania nieretroaktywności prawa używa się z reguły dewizy lex prospicit non respicit – prawo patrzy naprzód, nie wstecz.

Prawo nie działa wstecz – znaczenie

Zasada niedziałania prawa wstecz nie została wprawdzie wyrażona w Konstytucji wprost, zwykle wywodzi się ją zaś choćby z 2. artykułu tego aktu prawnego, zgodnie z którym:

„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”.

Czytelnicy naszego serwisu wiedzą doskonale, jak często nowelizowane są przepisy prawa, trudno byłoby wyobrazić sobie mechanizmy budowania zaufania obywateli do państwa, gdyby ustawodawca zyskał narzędzie do karania za czyny, które w trakcie ich popełniania były legalne.

Prezydenckie prawo łaski — jak wygląda procedura?Jakub Stasak

Główne zadanie wszystkich norm prawnych to wszak zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności stosunków społecznych, czego najlepszy dowód stanowi przepis otwierający ustawę z dnia 6 czerwca 1997 roku (z późniejszymi zmianami) – Kodeks karny:

„Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”.

Prawo nie działa wstecz – wyjątki

Wyjątek, jak wiadomo, potwierdza regułę, tych jest kilka także w analizowanym kontekście, a do najistotniejszego z nich odwołuje się artykuł 4. cytowanego już Kodeksu karnego:

„Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy […] Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa”.

Przegląd światowych systemów prawnych dotyczących pracy dzieciDamian Jemioło

Retroaktywne bywa również niekiedy prawo cywilne, według artykułu 3. Kodeksu cywilnego bowiem:

„Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu”.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.