Czy w Polsce prawnie można zmienić płeć?

Ustawa o uzgodnieniu płci

Nie ma w polskim prawie aktu, który kompleksowo obejmowałby kwestię zmiany płci. Co prawda w 2015 roku Sejm zajmował się projektem ustawy o uzgodnieniu płci, ale prezydent ją zawetował. - Podejmując taką decyzję, Andrzej Duda pokazał, że nie chce zajmować się problemami, które dotyczą innych grup Polaków poza jego wyborcami — mówiła wówczas o prezydenckim wecie Kidawa-Błońska, ówczesna marszałek Sejmu.

Zmiana nazwiska i zmiana imienia. W jakich sytuacjach?Jakub Stasak

Dokument — w zamyśle jej autorów — nie dotykał kwestii medycznych, a wyłącznie procedur prawnych. Głównym celem ustawy było ich uproszczenie, a także usunięcie trybu procesowego z powództwa przeciwko własnym rodzicom.

Po prezydenckim wecie Sejm nie zajmował się już tym tematem. Ustawa w życie nie weszła, co uniemożliwia zmianę płci w postępowaniu nieprocesowym i uczestnictwo w nim tylko osoby transpłciowej. Zatem nadal proces zmiany płci jest skomplikowany, niemniej możliwy.

Powództwo o ustalenie płci

W orzecznictwie sądowym, na przykład postanowieniu Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 22 marca 1991 roku, istnieje pogląd, że „płeć człowieka (integralność seksualna) jest elementem jego prawa stanu, które to prawo należy do kategorii praw osobistych człowieka, chronionych przez przepisy Kodeksu cywilnego. Poczucie przynależności do danej płci może być uznane za dobro osobiste i jako takie podlega ochronie również w drodze powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. Podstawą takiego powództwa byłby interes prawny transseksualisty w uzyskaniu obiektywnej ochrony wobec niepewności stanu prawnego lub prawa. W razie zmiany płci jego interes prawny wyraża się zaś w sprzeczności między stanem rzeczywistym a stanem wynikającym z aktu urodzenia”.

Wynika z tego, że podstawą prawną postępowania sądowego o ustalenie płci jest art. 189 Kodeksu cywilnego regulujący powództwo o ustalenie. Tu strona powodowa, czyli osoba domagająca się zmiany płci, musi wykazać interes prawny. Tym interesem osoby transpłciowej jest uzyskanie obiektywnej ochrony wobec niepewności stanu prawnego wynikającego z jej trwałego poczucia przynależności do innej płci, niezgodnej z aktem stanu cywilnego.

Nowe dowody osobiste od 2 sierpnia. Wraca podpis, dojdą odciski palcówMartyna Kowalska

W postępowaniu procesowym występują dwie przeciwstawne sobie strony:

• powód – podmiot wszczynający postępowanie (osoba domagająca się zmiany płci)
• pozwany – podmiot, przeciwko któremu skierowane jest powództwo (rodzice powoda).

W uchwale Sądu Najwyższego z 22 września 1995 roku uznał, że „zmiana płci możliwa jest tylko na podstawie orzeczenia wydanego w procesie, w którym pozwanymi są rodzice strony powodowej. W przypadku, gdy rodzice nie żyją, pozwanym musi być kurator ustanowiony dla nieżyjących rodziców. W praktyce sądowej można spotkać stanowisko, że jeżeli jedno z rodziców nie żyje, wystarczy, że powód pozwie żyjącego rodzica i nie powstaje wtedy konieczność wyznaczania kuratora”. 

Budzi to kontrowersje, dlatego w wyroku Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2019 roku zauważono, że: „Wskazanie rodziców jako osób mających występować po stronie pozwanej – stanowiące pewną jedynie analogię do zasad rządzących postępowaniami procesowymi ze stosunków rodzinnych (art. 425–458 kpc w związku z właściwymi przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, por. uzasadnienie uchwały z 22 września 1995 roku, III CZP 118/95, OSNC 1996, nr 1, poz. 7) – nie jest przejawem założenia, że rodzice osoby dochodzącej ustalenia zmiany płci są prawnie zainteresowani sposobem realizacji prawa do płci przez ich dziecko, lecz służy wyłącznie temu, aby formalnie dochować zasady dwustronności procesu. Występowanie rodziców w charakterze pozwanych w sprawie z powództwa ich dziecka o ustalenie zmiany jego płci nie oznacza, że bez ich udziału nie można by rozstrzygnąć w tej sprawie z powodu ich powiązania z przedmiotem procesu, lecz jedynie to, że dzięki temu sprawa ta może być rozstrzygnięta w procesie jako takim. […] 

Tego typu sprawami zajmuje się sąd okręgowy na podstawie miejsca zamieszkania pozwanych. Opłata od pozwu wynosi 600 zł.

Diagnoza lekarzy specjalistów

Aby wystąpić z pozwem o ustalenie płci, lekarz seksuolog musi rozpoznać u powoda zaburzenia identyfikacji płciowej – transseksualizmu, tj. niezgodności płci psychicznej z anatomicznymi cechami płciowymi osoby, przy jednoczesnym braku chorób psychicznych, nieprawidłowości hormonalnych lub genetycznych.

Jak wyrobić nowy dowód osobisty – poradnik krok po krokuMikołaj Frączak

Do tego niezbędna jest diagnoza lekarzy specjalistów stwierdzająca transpłciowość. Lekarze seksuolodzy i specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego mają kwalifikacje zawodowe do tego, aby oceniać, jaka jest tożsamość płciowa i wydawać diagnozę.

Co się prawnie zmienia po wyroku?

Wydanie przez sąd wyroku ustalającego zmianę płci:

• ujawnia tę okoliczność w akcie urodzenia jako wzmianka dodatkowa
• wprowadza zmiany numeru PESEL osoby, która występowała o wydanie wyroku ustalającego zmianę płci, bo ostatnia cyfra wskazuje na płeć
• zmienia imię osoby, która występowała o wydanie wyroku ustalającego zmianę płci.

Osoba, która uzyskała wyrok ustalający zmianę płci, może zawrzeć związek małżeński z osobą uprzednio posiadającą tę samą płeć.

Warto wiedzieć, że wyrok ustalający płeć rodzica nie jest podstawą do dokonania wzmianki dodatkowej w akcie urodzenia dziecka urodzonego przed uprawomocnieniem się tego wyroku. 

Jak wyrobić nowy dowód osobisty – poradnik krok po krokuMikołaj Frączak

Prawa i obowiązki dziecka wobec rodziców i rodziców wobec dziecka są takie same bez względu na płeć dziecka i bez względu na płeć jego rodzica. Wydanie wyroku o ustaleniu płci nie wpływa na stosunki prawne między rodzicem a dzieckiem. W aktach urodzenia dzieci osoby, która ustaliła płeć na podstawie art. 189 kpc, nie zachodzą żadne zmiany.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.