Szanse autystów na rynku pracy

• Monika Świetlińska
• /
• 2 marca 2023

Prawa osób z niepełnosprawnościami

Rzecznik Praw Obywatelskich pełni funkcję strażnika godności człowieka, która obejmuje między innymi wolność od wykluczenia, prawo do cieszenia się życiem, do podejmowania decyzji o swoim losie, do rozwoju osobistego i do szczęścia.

W ciągu ostatnich 10 lat Polska stała się stroną Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, w tym osób ze spektrum autyzmu, a RPO został wyznaczony jako organ monitorujący jej wdrażanie.

Uczniowie ze spektrum autyzmu chcą zmian w szkołachMonika Świetlińska

Niestety, nadal istnieje wiele kwestii wymagających poprawy zarówno w sferze stanowienia, jak i stosowania prawa, a ustawodawcy, administracja i sądy często brakuje odpowiedniej wrażliwości na problemy osób z niepełnosprawnościami.

Co jest najważniejsze?

Rzecznik przedstawił trzy najważniejsze kwestie, które od lat są postulowane przez kolejnych Rzeczników.

Po pierwsze, zwrócił uwagę na prawo osób z niepełnosprawnościami, w tym osób autystycznych, do życia w społeczeństwie, do dokonywania takich samych wyborów, na równi z innymi osobami, do pełnej integracji i pełnego udziału w życiu społeczeństwa. Formą odpowiedniego wdrożenia tego standardu jest deinstytucjonalizacja, czyli rezygnacja z przestarzałego i często naruszającego godność człowieka systemu zakładającego opiekę świadczoną w zakładach stacjonarnych, na rzecz indywidualizowanego wsparcia w środowisku lokalnym.

Drugim problemem jest ubezwłasnowolnienie, które nierzadko staje się narzędziem uprzedmiotowienia człowieka i uczynienia z niego istoty bezwolnej, której życie zależy od innych osób. RPO opowiada się za zniesieniem lub przemodelowaniem aktualnie obowiązujących zasad ubezwłasnowolnienia.

Trzecią kwestią są problemy opiekunów osób z niepełnosprawnościami, którzy również doświadczają wykluczenia. Aby otrzymać świadczenia pielęgnacyjne, opiekun musi często całkowicie zrezygnować z pracy, co prowadzi do wtórnego wykluczenia. RPO proponuje zmiany w obecnie obowiązującym prawie, aby poprawić sytuację opiekunów.

Przykład z życia

Rzecznik podał przykłady spraw indywidualnych, w których ostatnio interweniował, między innymi sprawę wieloosobowej rodziny, w której skład wchodzą osoby z niepełnosprawnościami, oraz niewidomego dziecka, któremu gmina sfinansowała dojazd do przedszkola pod warunkiem, że w jedną stronę będzie odbywało 3,5 godzinną podróż dwoma pociągami i trzema autobusami — bo tak jest taniej. Rzecznik podkreślił, że takie sytuacje są nie do zaakceptowania i nie powinny mieć miejsca w społeczeństwie, które powinno dbać o godność każdej osoby, w tym osób z niepełnosprawnościami.

Firmy i instytucje wprowadzają „ciche godziny” z myślą o osobach ze spektrum autyzmuAnna Malinowska

W przypadku sprawy rodziny, Rzecznik interweniował w skardze nadzwyczajnej przed Sądem Najwyższym w sprawie nakazu eksmisji wydanego wobec wieloosobowej rodziny, w której skład wchodzą osoby z niepełnosprawnościami. Dzięki temu, że Rzecznik podjął działania, udało się unieważnić nakaz eksmisji i zapewnić godne warunki życia dla całej rodziny.

Natomiast w przypadku niewidomego dziecka, Rzecznik interweniował, gdy gmina sfinansowała dojazd do przedszkola pod warunkiem, że dziecko będzie odbywało długą i męczącą podróż. Dzięki interwencji Rzecznika, Sąd administracyjny uwzględnił skargę na decyzję gminy i zapewnił dziecku godne warunki dojazdu do przedszkola.

Potrzeba zmian systemowych

Te przykłady pokazują, że interwencja Rzecznika jest ważna i potrzebna w przypadkach naruszania praw osób z niepełnosprawnościami. Jednocześnie jednak, aby poprawić sytuację osób z niepełnosprawnościami, konieczne jest działanie na poziomie systemowym, aby wyeliminować przyczyny takich sytuacji i zapewnić godne warunki życia i pełne uczestnictwo w życiu społecznym dla każdej osoby z niepełnosprawnościami.

Z orzeczeniem czy bez orzeczenia?

Monika Wiszyńska-Rakowska, pełnomocniczka RPO do spraw wdrażania postanowień Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, wspomina też o potrzebie zapewnienia wsparcia osobom ze specjalnymi potrzebami niezależnie od posiadanego orzeczenia. Ustawa o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami określa minimalne wymogi dostępności dla podmiotów finansowanych ze środków publicznych. Wskazała też na podejście koncentrujące się na potrzebach, związanym z neuroróżnorodnością, które uwzględnia różnorodne potrzeby i sposoby zdobywania umiejętności. System orzeczniczy powinien również kierować się tym podejściem, zamiast skupiać się jedynie na medycznej diagnozie.

Zasiłek pielęgnacyjny. Komu przysługuje?Małgorzata Łaziuk

Podkreśla również, że niektóre osoby z niepełnosprawnościami nie posiadają orzeczenia o niepełnosprawności, a tak zdarza się w przypadku osób ze spektrum autyzmu, ale nie powinno to być przeszkodą w udzielaniu im wsparcia. Ważne jest również rozmawianie z nimi i pytać o ich potrzeby, ponieważ każda osoba z niepełnosprawnością ma unikalne wymagania.

Monika Wiszyńska-Rakowska poruszyła także kwestie potrzeb osób ze spektrum autyzmu, które są bardzo zróżnicowane, i wymagają indywidualnego podejścia. Podkreśliła też, że zmiany w prawie umożliwiające szersze wykorzystanie języka łatwego do czytania i rozumienia są bardzo ważne.

Wskazała również na potrzebę aktywnego uwzględniania głosu osób z niepełnosprawnościami w procesach decyzyjnych, ponieważ są oni ekspertami w sprawach ich dotyczących.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.